– Meir enn ein tredel av folk i verda er overvektige. Ein av fem av desse kjem til å utvikla diabetes type 2, med dramatisk auka risiko for hjarte-/kar-sjukdommar, slag, augesjukdommar, nyre- eller leverskade, tannsjukdommar, ereksjonssvikt og fleire andre komplikasjonar, fortel Kase.
– I Noreg er det registrert rundt 200 000 personar med diabetes type 2, men vi veit at kanskje like mange går rundt med sjukdommen utan å vera klar over det. Ofte får ein ikkje diagnosen før sjukdommen er komen så langt at cellene sin evne til å produsera insulin i liten grad let seg reparera, seier ho.
Store kostnadar
Insulin er eit hormon som vert produsert i bukspyttkjertelen. Det bidrar til å halda blodsukkeret på eit stabilt nivå. Når kroppen si evne til å produsera insulin er redusert eller borte, aukar blodsukkeret og begynner å gjera skade. Diabetes type 1 er ein autoimmun sjukdom som mest råkar barn og unge, og som ikkje skuldast levevanar.
– Det gjer derimot type 2. Nesten alle som får den er overvektige. Den oppstår mest hjå vaksne, men stadig fleire får den i ung alder. Både personleg og samfunnsmessig har diabetes store kostnadar, så gevinsten ved betre legemiddel og behandling er stor, seier Kase.
No står ho som prosjekteigar på ein av søknadane til Forskingsrådet si ordning med Senter for forskingsdriven innovasjon (SFI). Saman med seg har ho både andre forskingsinstitusjonar og større og mindre bedrifter frå legemiddelindustrien.
Milliardar å utvikla
– Eg er overtydd om at framover må akademia og legemiddelindustrien samarbeida meir, slik vi vil gjera i dette senteret. Her vil stipendiatar og postdoktorar finansierte av Forskingsrådet utføra forsking i samarbeid med legemiddelindustrien. Akademia kan tilby forskingsfasilitetar som mange industribedrifter i Norge ikkje har tilgang på, t.d. på celleforsking.
Vegen frå grunnforsking til masseproduserte legemiddel er lang, og i praksis uråd å gå utan industrien i ryggen. Eitt enkelt legemiddel kan kosta milliardar å utvikla.
– Ein av grunnane er at utprøvinga går gjennom fleire steg. Fyrst gjer vi celleforsøk eller det vi kallar in vitro forsøk, dvs. i ei laboratorieskål (dei latinske orda betyr ordrett «i glaset»).
– Deretter testar vi gjerne på levande dyr – in vivo – før vi langt om lenge testar på menneske.
Tjukkare lag med celler
– Men dyra vi testar på er ofte gnagarar, organismar som skil seg ein del frå oss menneske. Til dømes har dei eit stoffskifte som er langt raskare enn vårt. Det viser seg rett som det er at stoff som hadde positiv verknad på gangarane, ikkje verkar på same måten på menneske, seier Kase.
– Då er det tilbake til start.
Kase håpar at SFIen deira, som vil få namnet Centre for Innovative Pharmacological Research on Obesity & Diabetes (CIP - OD) om søknaden vert innvilga, kan bidra til å korta inn på vegen frå grunnforsking til apotek og sjukehus.
– Dei cellemodellane vi brukar i in vitro-forsking i dag, kallar vi 2D-modellar, som er tynne lag med celler. Vi ynskjer å ta i bruk 3D-modellar, dvs. tjukkare lag med celler. Det vil gje oss betre resultat enn 2D-modellane gjer, slik at vi forhåpentleg slepp å gå tilbake til start like ofte.
Tenkja langsiktig
Då fristen for å levera SFI-søknadar gjekk ut i september, hadde det kome inn 70 søknadar. 10–12 av desse vil bli innvilga. Kven det blir, blir ikkje annonsert før i juni 2020, så Kase og dei andre søkjarane må smørja seg med tolmodigheit. Sentra vil i fyrste omgang få midlar for fem år, og deretter for tre nye år om dei leverer som dei skal.
– Vi kan lova både innovative metodar og omfattande samarbeid i senterperioden, seier Kase.
– Men å utvikla eit nytt legemiddel frå grunnforsking til ferdig produkt, kan fort ta dobbelt så lang tid som dei åtte åra senteret maksimalt kan eksistera. Så her er det nødvendig å tenkja langsiktig.
Partnerar i CIP – OD
- Farmasøytisk institutt, Universitetet i Oslo
- Oslo universitetssjukehus
- Senter for sjukeleg overvekt, Sjukehuset i Vestfold
- Helseundersøkjinga i Trøndelag (HUNT), NTNU
- AstraZeneca
- Artic Nutrition
- Bio-Me
- Lifeness
- Pubgene