Som forskning.no har skrive om tidlegare, er det spesielle utfordringar ved å gje intravenøse legemiddel til barn. I dei små blodårene hos nyfødde er det mindre rom for å gi fleire legemiddel i separate slangar, og derfor må dei få fleire legemiddel i same slange. Legemidla kan påverka og nøytralisera kvarandre, eller fella ut partiklar som kan tetta blodårene hjå pasienten.
Løysinga er å testa kombinasjonar av legemiddel for å finna ut kva som trygt kan gjevast saman. Men moglege kombinasjonar av legemiddel er nærmast uendeleg, når vi veit at det ikkje berre er to om gongen, men ofte tre eller fire og nokre gonger langt meir enn det.
– Vi får stadig betre behandlingar som set oss i stand til å redda fleire. Men det betyr òg at vi får fleire sjukare pasientar, som krev behandling med fleire legemiddel, fortel farmasøyt Niklas Nilsson ved Sykehusapoteket Oslo.
Enkelt val
– Ved Nyfødtintensiv avdeling ved Oslo universitetssykehus, som eg er tilknytt, hadde vi nyleg ein pasient som fekk heile 55 legemiddel, rundt 30 av desse intravenøst.
Med så mange moglege kombinasjonar er det uråd å testa alle på førehand. Dermed må sjukepleiarane nokre gonger rett og slett ta sjansen på at ting går bra. Som Katerina Nezvalova-Henriksen, ein farmasøytkollega av Nilsson, seier:
– Du veit ikkje kva som skjer om du gjev legemidla saman, men du veit kva som skjer om du ikkje gjev dei. Slik sett er valet enkelt.
Kunnskap om kjemi og legemiddel
No har Nilsson som ein del av doktorgradsarbeidet sitt ved Farmasøytisk institutt, Universitetet i Oslo, beskrive ein ny og mykje raskare metode for å testa kor trygg ein gitt kombinasjon er. Det vil seia, metoden er ikkje ny, men bruken av han er.
– Ramanspektroskopi er kalla opp etter den indiske fysikaren C.V. Raman, som fekk nobelprisen i 1930 for oppdaginga si. Han fann ut at alle atombindingar har ei unik eigenvibrering. Ei hydrogen-oksygen-binding vil ha ei anna vibrering enn ei karbon-oksygen-binding, fortel Nilsson.
– Ulike molekyl vil dermed ha ulike kombinasjon av vibreringar. Desse kan vi måla, og dermed raskt finna ut kva for eit stoff som har blitt felt ut. Dermed kan ein farmasøyt med sin kunnskap om kjemi og kva ulike legemiddel inneheld finna ut kva kombinasjonar som sannsynlegvis er årsaka.
Skjønar ikkje kvifor ikkje brukt
Ramanspektroskopi kan òg oppdaga partiklar som er for små å sjå med det blotte auga, fortel Nilsson.
– Vi kan oppdaga partiklar ned til 25 mikrometer. Dei minste eit menneske kan sjå er rundt 50 mikrometer, same kor skarpt falkeblikk ein har. Dei minste blodårene hjå nyfødde er så små som fem mikrometer, så dei kan fort tettast igjen av ein 25 mikrometers partikkel.
Ramanspektroskopi har vore brukt i farmasøytisk samanheng ei stund, men då helst for å få bekrefta at ein framstellingsprosess har gjeve det resultatet ein ynskjer. Det har aldri vore brukt i sjukehus for å testa kompatibilitet av legemiddel.
– Vi har ikkje skjøna heilt kvifor sjølve. Heilt sidan vi fyrst begynte å snakka om dette for fem år sidan, har vi jamleg sjekka om ikkje andre har kome med same ideen, seier Nilsson.
Samanlikna med bibliotek
– Men det har ingen gjort. Grunnen er antakeleg at teknikken stadig har utvikla seg. Spesielt dei siste ti åra har utviklinga gått i rivande fart, men no kan det sjå ut til at vi har nådd eit platå.
Det kjem mellom anna til uttrykk ved at avdelinga Nilsson jobbar på, no har gått til innkjøp av eit nytt Raman-spektroskop. Han håpar fleire sjukehus verda over vil fylgja etter.
– Studien vår er fyrst og fremst eit såkalla «proof of concept», som viser at dette er ein farbar veg, forklarar han.
– Men ramanspektroskopi fungerer slik at målinga vert samanlikna med eit bibliotek, som byggjer på tidlegare målingar. Jo meir raman vert brukt, jo større kan biblioteket verta.
Ynskjer å friskmelda, ikkje sjukmelda
Ramanspektroskopi treng ikkje ta meir enn nokre få sekund, i verste fall nokre minutt. Det gjer at ukjende kombinasjonar kan undersøkast på direkten, så lenge stoffet ein finn, finst i biblioteket frå før.
– I dag finst det dessutan handhaldne lasermålarar som gjer dette endå enklare, fortel Nilsson, og legg til at det finst andre bruksområde for ramanspektroskopi ved sjukehuset.
– Sjukehusapoteka framsteller ein del legemiddel sjølve. Med ramanspektroskopi kan dei både kvalitetssikra råvarene dei får levert, som t.d. morfin, og òg gjera kvalitetskontroll av sitt eige produkt.
Han understrekar at målet med arbeidet ikkje eigentleg er å finna problematiske kombinasjonar, snarare tvert i mot.
– Vi ynskjer å friskmelda, ikkje å sjukmelda. Legemidla blir jo gitt fordi barna har behov for dei, og vi ynskjer å gje så god behandling som råd. Men vi treng altså å forsikra oss om at behandlinga verkar etter hensikta.
Den vitskaplege artikkelen
Nilsson m.fl.: Co-administration of Intravenous Drugs: Rapidly Troubleshooting the Solid Form Composition of a Precipitate in a Multi-drug Mixture Using On-Site Raman Spectroscopy. Molecular Pharmaceutics, May 2023